Bilgi felsefesinin bir dalı olan Kritisizm, aynı zamanda ”Eleştiricilik” olarak bilinir. Bu felsefi akımın temel amacı, dogmatik düşünürlerle septik filozofları birleştirmektir. Kritisizm akımının özellikleri arasında, Immanuel Kant tarafından geliştirilmiş olması ve bilginin tam anlamıyla incelenip eleştirilmeden kabul edilmemesi yer alır. Temel prensiplerinden biri ”görecelik ilkesi”dir, yani bir bilgi bir kişi ya da topluluk için doğru ise, diğerleri için yanlış olabilir. Bu nedenle, Kritisizm mutlak gerçeklik veya mutlak doğruluk kavramlarına inanmaz.

Kritisizm Nedir?

Kritisizm, şüphecilik ile dogmatizmi birleştiren bir felsefi disiplindir ve ampirizm (deneycilik) ile rasyonalizm (akılcılık) akımlarının bir sentezi olarak kabul edilir. Ampirist filozoflar, bilginin deney ve gözlem yoluyla elde edilebileceğini savunur, insan zihnini doğuştan ”Tabula Rasa” olarak adlandırırlar, yalnızca deneyim kazanarak bilgi edinilebileceğini ileri sürerler.

Rasyonalist filozoflar ise, insan zihninde bazı bilgilerin doğuştan var olduğunu ve bunların hatırlanarak öğrenilebileceğini savunur. Sokrates, Aristoteles ve Platon gibi önemli düşünürler bu akımın önde gelen isimlerindendir. Kritisizm, bu iki akımı sentezler ve şu sonuca ulaşır: İnsanlar bazı bilgilere doğuştan sahiptir, ancak bazı bilgileri sadece deneyim yoluyla öğrenebilirler. Doğuştan gelen bilgiler “içgüdü” olarak adlandırılırken, sonradan edinilen bilgiler “arızi bilgiler” olarak tanımlanır.

Eleştiricilik Nedir?

Eleştiricilik, hem metafiziği hem de duyusal dünyayı içine alan bir felsefi öğretidir. Bu öğretiye göre, mutlak bilgiye ulaşmanın yolu, kavramları derinlemesine analiz etmek ve karşılaştırma yapmaktır. Sezgi, gözlem ve deney yoluyla elde edilemeyen bilgiler, “aporetik” olarak tanımlanır. Aporetik terimi, çözümsüz çelişki anlamına gelir.

Kritisizm Kurucu Ve Temsilcileri Kimlerdir?

Felsefede Kritisizm akımının kurucusu Alman filozof Immanuel Kant’tır. Kant, 22 Nisan 1724 tarihinde Königsberg kentinde doğdu. Felsefe terminolojisine kazandırdığı kavramlardan biri “nomel” adıyla bilinir. Algılanan gerçekler fenomen ve nomel olarak ikiye ayrılır. Fenomen, nesneler dünyasında yer alan ve duyularla algılanabilen bilgilere verilen genel isimdir. “Nomel” ise iç gözlem ve sezgi ile idrak edilebilecek hakikatlerdir. Bu kavram, Platon’un geliştirdiği “İdealar Dünyasının” bir uzantısıdır.

Kritisizm akımının temelinde de bu iki kavram yer alır. Kritisizm kuramına göre hem duyusal hem de idealar dünyası gerçektir. Bu yönüyle düalist (ikicilik) bir yöntem olarak tanımlanan eleştiricilik, septik ve normatif felsefe dallarını bir araya getirmeyi başarmıştır. Kritisizm, başta Eleştirel Akılcılık olmak üzere birçok akımın ortaya çıkmasında etkili olmuştur.

Immanuel Kant, hayatı boyunca 20’den fazla kitap kaleme aldı. En önemli eserleri şunlardır: “Evrensel Doğa Tarihi ve Gökler Kuramı,” “Yaşamın Anlamı,” “Gelecekte Bir Bilim Olarak Ortaya Çıkabilecek Her Metafiziğe Prolegomena,” “Eğitim Üzerine,” “Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi.”

Kritisizm akımının temsilcileri ve eserleri şu şekilde sıralanabilir:

• Bertrand Rusell
  • “Aylaklığa Övgü,” “Evlilik ve Ahlak,” “Neden Hristiyan Değilim,” “İktidar,” “Ikarus ya da Bilimin Geleceği”
• J. Krishnamurti
  • “Bilinenden Kurtulmak,” “Tek Başına Durma Cesareti,” “Bunları Düşün,” “Keşifler ve Kavrayışlar,” “Birey ve Toplum”
• Karl R. Popper
  • “Açık Toplum ve Düşmanları,” “Özgürlüğün En Büyük Düşmanı,” “Bu Yüzyılın Dersi”